Trung Quốc chật vật tìm giải pháp tăng tỷ lệ sinh, khi "thế hệ con một" đã quen với mô hình này và không muốn có thêm con.
Giới hoạch định chính sách Trung Quốc từng không ít lần cảnh báo về xu hướng già hóa dân số ở nước này, sau hơn ba thập kỷ áp dụng chính sách một con. 5 năm trước, Trung Quốc chấm dứt chính sách này, cho phép mỗi gia đình được có hai con, nhưng tỷ lệ sinh không có dấu hiệu khởi sắc rõ rệt.
Khi kết quả cuộc tổng điều tra dân số năm 2020 được công bố hồi tháng 5, giới chức Trung Quốc và các nhà quan sát mới thật sự thấy rõ mức độ nghiêm trọng của vấn đề. Trong một thập kỷ qua, dân số Trung Quốc tăng khoảng 72 triệu người, mức tăng thấp nhất từ khi chính phủ bắt đầu thu thập số liệu vào năm 1953.
Số trẻ em chào đời tại Trung Quốc năm 2020 là 12 triệu, mức thấp nhất từ năm 1961 và là năm giảm thứ 4 liên tiếp. Tỷ suất sinh ở phụ nữ Trung Quốc trong năm 2020 là 1,3, trong khi con số này ở Mỹ là 1,64 và ở Ấn Độ là 2,2.
Một gia đình ở Trung Quốc tham quan thủ đô Bắc Kinh hồi tháng 5. Ảnh: AP.
Truyền thông Trung Quốc sau đó đã tìm cách mổ xẻ nguyên nhân tỷ lệ sinh không tăng dù các rào cản kế hoạch hóa dân số đã được dỡ bỏ. Nhiều lý do khách quan được đưa ra, từ mức sống người dân được cải thiện đến trình độ học vấn ngày càng cao, hay phụ nữ được trao quyền nhiều hơn trong xã hội.
Tuy nhiên, Helen Gao, bình luận viên về các vấn đề Trung Quốc đang sống tại Bắc Kinh, cho rằng truyền thông nước này đã không chú ý đến yếu tố đặc tính thế hệ. Chính sách một con kéo dài hàng thập kỷ đã định hình tư duy cả thế hệ đang chiếm phần lớn trong tầng lớp trung lưu Trung Quốc.
"Thế hệ của tôi không biết gì về thời kỳ gia đình một con chưa trở thành chuẩn mực xã hội thành thị. Các gia đình ở quê còn được sinh con thứ hai nếu con đầu lòng là gái, nhưng với hầu hết trẻ con thành thị, anh chị em cùng nhà là khái niệm xa lạ", Gao viết.
Theo Gao, gia đình không có anh chị em đã tác động rất lớn lên quá trình trưởng thành của cô và những người cùng thế hệ, đặc biệt là quyết định sinh con. Cô cho rằng giới hạn một con đã trở thành "lý tưởng văn hóa" ở nhiều gia đình trung lưu Trung Quốc hiện nay.
Hơn ba thập kỷ Trung Quốc áp dụng chính sách một con cũng là giai đoạn kinh tế nước này phát triển nhảy vọt. Bố mẹ Gao cũng như nhiều người cùng trang lứa chịu ít áp lực hơn so với những gia đình đông con và có cơ hội tập trung nhiều hơn cho công việc cũng như đứa con "cầu tự" trong nhà.
"Con một được bố mẹ dốc toàn tâm toàn trí chăm sóc, nên họ tin rằng con cái mình phải xứng đáng có cuộc sống tương tự. Trong khi đó, những gia đình đông con thường bị liên tưởng với hình ảnh nghèo khó ở thôn quê, trái với cuộc sống phố thị", cô viết.
"Đây là lúc Trung Quốc trả giá cho chính sách một con của mình", Wang Feng, giáo sư xã hội học tại California, Mỹ, nhận định về kết quả cuộc tổng điều tra dân số năm 2020.
Theo Yi Fuxian, chuyên gia cấp cao Đại học Wisconsin tại Mỹ, Trung Quốc đã từ bỏ chính sách một con quá muộn. Phụ nữ trẻ ở Trung Quốc ngày một độc lập hơn, sẵn sàng trì hoãn hôn nhân hay sinh con để theo đuổi mục tiêu học vấn và thu nhập, bất chấp sức ép từ gia đình hay nỗ lực vận động của chính phủ.
Các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc từng cho rằng chính sách một con là chiến lược hợp lý, giúp nước này ngăn 400 triệu ca sinh trong ba thập kỷ qua và tránh bùng nổ dân số mất kiểm soát. Tuy nhiên, Yi nhận định nếu Trung Quốc không áp dụng chính sách này vào năm 1980, mức tăng dân số vẫn đủ khả năng tự điều tiết một cách tự nhiên.
Dù giới chuyên gia chưa thống nhất về hệ lụy dài hạn từ chính sách một con, nhiều người đồng ý rằng mô hình này góp phần tăng tốc hiện tượng suy giảm tỷ lệ sinh khi kinh tế phát triển. Nhật Bản và Hàn Quốc đều ghi nhận hiện tượng này khi giàu lên, nhưng cả hai quốc gia từng có tỷ lệ sinh cao hơn Trung Quốc vào thời điểm họ có GDP trên đầu người tương đồng.
"Tôi có thể khẳng định chắc chắn rằng sau 100 năm nữa, số trẻ em mới sinh vẫn không vượt được năm 2018, dù số liệu năm này đã rất thấp. Trung Quốc trong tương lai sẽ không bao giờ ghi nhận hơn 15 triệu trẻ mới sinh mỗi năm", Liang Jianzhang, chuyên gia kinh tế ở Đại học Bắc Kinh, bình luận vào năm 2019.
Giới chức Trung Quốc đang tìm cách xoay chuyển tình thế, từ khuyến khích bằng chế độ đãi ngộ, phúc lợi xã hội cho đến hoạch định chính sách tăng dân số.
Các bệnh viện tỉnh Hồ Bắc năm 2019 hỗ trợ 500 nhân dân tệ cho mỗi sản phụ sinh con đầu lòng, 700 nhân dân tệ nếu sinh con thứ hai. Tỉnh Hồ Nam năm 2018 mở chiến dịch tuyên truyền "1.001 lý do nên có em bé". Trong giai đoạn 2016-2017, hầu hết các tỉnh thành Trung Quốc tăng thời gian nghỉ thai sản cho nữ.
Tháng 6 năm nay, Bộ Chính trị Trung Quốc thông qua chủ trương khuyến khích mỗi gia đình ở các vùng thành thị sinh ba con nhằm "đối phó tình trạng già hóa dân số và duy trì lợi thế, nguồn nhân lực". Các biện pháp hỗ trợ bố mẹ gồm giảm học phí, đảm bảo quyền lợi pháp lý của lao động nữ, giảm gánh nặng tài chính khi kết hôn cũng như giáo dục phụ nữ trẻ về "hôn nhân và tình yêu".
Các gia đình ở Bắc Kinh có con mới sinh mừng lễ quốc khánh Trung Quốc vào ngày 1/10/2019. Ảnh: NY Times.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét