Brittney Griner từng bi quan đến mức cô nghĩ rằng mình sẽ "phải ở lại nhà tù Nga mãi mãi" trước khi được trả tự do sau 294 ngày bị giam.
Cuộc trao đổi tù nhân giữa Brittney Griner với Viktor Bout diễn ra giống như một cảnh phim gián điệp thời Chiến tranh Lạnh: Các quan chức hai bên đối mặt ở khoảng cách ngắn, sẵn sàng đưa người của họ đi. Nhưng thay vì đứng trên cây cầu Glienicke ở Đức, nơi Liên Xô và Mỹ từng ba lần trao đổi điệp viên, địa điểm trao đổi lần này là trên đường băng một căn cứ không quân của Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE).
Cuộc trao đổi Griner - Bout là kết quả của loạt sự kiện diễn ra trong nhiều tháng qua, trong bối cảnh quan hệ Nga - Mỹ trở nên căng thẳng kể từ khi xung đột Ukraine bùng phát. Đối với các quan chức Mỹ, quãng thời gian 294 ngày từ lúc Griner bị bắt giam ở Nga cho đến khi cô được trả tự do đã thể hiện Nga sẵn sàng đi xa đến mức nào để trừng phạt Mỹ vì hỗ trợ Ukraine. Nó cũng cho thấy Moskva sẵn sàng đàm phán, nhưng với một cái giá nhất định.
Cảnh sát đưa Brittney Griner đến một phòng xử án ở ngoại ô thủ đô Moskva, Nga, hồi đầu năm. Ảnh: AFP.
Griner, ngôi sao bóng rổ nhà nghề Mỹ 32 tuổi, bị bắt tại sân bay Sheremetyevo, Moskva, ngày 17/2, với cáo buộc mang theo thuốc lá điện tử chứa dầu cần sa, chất ma túy bị cấm ở Nga. Cô khi đó đã điên cuồng nhắn tin cho người đại diện Lindsay Kagawa Colas, nói rằng cô không biết mình đang ở đâu.
Colas, người đã kể lại sự việc tại một hội thảo ở Washington hồi đầu tuần, cho biết lúc đó, cô lập tức bảo Griner chia sẻ vị trí trên điện thoại di động, nhờ vậy họ biết nữ vận động viên này đã bị đưa đến đồn cảnh sát ngay bên ngoài sân bay. Colas và đội ở nhà cử ngay một luật sư người Nga đến hỗ trợ cô.
Tuy nhiên, vài tuần sau, tin tức về việc Griner bị bắt mới xuất hiện trên truyền thông nhà nước Nga. Vào thời điểm đó, lực lượng Nga đang áp sát thủ đô Kiev của Ukraine và phương Tây đã áp đặt loạt biện pháp trừng phạt nhắm vào Moskva, khiến quan hệ ngoại giao rơi vào khủng hoảng.
Trong vài tuần tiếp theo, Bộ Ngoại giao Mỹ và Nhà Trắng đã làm việc thông qua nhiều kênh ngoại giao, trong đó có cả Đại sứ quán Mỹ ở Moskva, nhằm làm rõ trường hợp của Griner. Nhưng chính phủ Nga tỏ ra bất hợp tác, thường không đáp ứng các yêu cầu thăm viếng, những quan chức Mỹ am hiểu vấn đề cho hay.
Nhưng rồi họ có lý do để lạc quan. Vào ngày 28/4, Trevor Reed, cựu lính thủy quân lục chiến Mỹ đã bị giam ở Nga từ năm 2019 với cáo buộc hành hung, được trả tự do trong một cuộc trao đổi tù nhân với Konstantin Yaroshenko, phi công Nga bị tòa án Mỹ kết án 20 năm tù vào năm 2011 vì tội buôn bán ma túy.
Ngày 3/5, Mỹ tuyên bố Griner là trường hợp "bị bắt giam sai" và sẽ nỗ lực hơn nữa để đảm bảo cô được trả tự do.
Các quan chức chính quyền Tổng thống Joe Biden hy vọng rằng trường hợp của Reed có thể là động lực khiến Nga đồng ý thực hiện một cuộc trao đổi tù nhân tiếp theo. Mỹ muốn Griner và cựu lính thủy đánh bộ Paul Whelan được trả tự do cùng lúc. Whelan bị an ninh Nga bắt cuối năm 2018 với cáo buộc gián điệp.
Cựu lính thủy đánh bộ Mỹ Paul Whelan cầm tờ giấy thể hiện thông điệp phản đối tại phiên tòa tuyên án ở Moskva năm 2020. Ảnh: Reuters.
Nhưng theo một số quan chức Nhà Trắng, giới chức Nga khá thất thường trong việc cho phép luật sư, nhà ngoại giao Mỹ tiếp xúc với cả Griner và Whelan, khiến các nhà đàm phán thất vọng.
Theo Bộ Ngoại giao Mỹ, các quan chức lãnh sự từ đại sứ quán tại Moskva đã có thể đến thăm Griner sau phiên tòa của cô ở Moskva vào cuối tháng 5, nhưng các chuyến thăm này diễn ra không theo bất kỳ kế hoạch nào, khiến Washington mất kiên nhẫn.
Đến tháng 7, những chậm trễ trong quá trình đàm phán càng khiến Griner và gia đình cô thêm lo lắng. Trong một bức thư gửi Tổng thống Biden, Griner viết: "Khi tôi ngồi một mình tại nơi này, giữa 4 bức tường nhà tù Nga mà không có sự bảo vệ của bạn đời, gia đình, bạn bè, chiếc áo thi đấu Olympic hay bất kỳ thành tích nào, tôi sợ hãi rằng mình có thể phải ở đây mãi mãi".
Ngay sau đó, Griner, theo lời khuyên của các luật sư, đã nhận tội trước tòa án Nga và mong được khoan hồng. Vào tháng 8, cô bị kết án 9 năm tù vì tội vận chuyển ma túy trái phép vào Nga, chỉ thấp hơn một năm so với mức tối đa 10 năm tù mà các công tố viên đưa ra.
Bill Richardson, cựu thống đốc bang New Mexico, người điều hành một tổ chức tư nhân chuyên đàm phán về con tin, đã đến Nga vào mùa thu và thảo luận về khả năng trao đổi Griner và Whelan. Nga lúc này bắt đầu hợp tác hơn với các nhà đàm phán Mỹ cả trong và ngoài chính quyền, nhấn mạnh rằng họ muốn ba hoặc 4 tù nhân được thả, theo một nguồn tin giấu tên.
"Các cuộc đàm phán kéo dài cho đến khi chỉ còn lại lựa chọn một đổi một", nguồn tin cho hay.
Bất chấp lập trường cứng rắn của Moskva, một số quan chức ở Washington cho biết họ vẫn hy vọng chính phủ Nga sẽ đồng ý trao đổi cả Griner và Whelan sau cuộc bầu cử giữa kỳ Mỹ.
Mức độ cấp bách của cuộc trao đổi tù nhân ngày càng tăng. Ngày 9/11, các luật sư của Griner cho hay cô đã bị chuyển đến một nhà tù biệt lập để bắt đầu thụ án.
Để đạt được thỏa thuận trao đổi cả hai công dân, các quan chức Mỹ cho biết họ đã đưa ra nhiều phương án khác nhau mà họ tin rằng Moskva có thể quan tâm, dựa trên các thỏa thuận trước đó. Tuy nhiên, các nhà đàm phán Nga không chấp nhận bất kỳ phương án nào, thay vào đó tiếp tục đưa ra những yêu cầu mà phía Mỹ không thể chấp nhận.
Một trong số này là yêu cầu trao đổi Vadim Krasikov, công dân Nga đang thụ án chung thân tại Đức với tội giết người, theo các nguồn tin am hiểu quá trình đàm phán.
Ngày 29/11, một công tố viên liên bang ở Manhattan đến gặp thẩm phán tại đây và đưa ra yêu cầu bí mật. Dựa trên "những lợi ích chính sách quan trọng", chính phủ muốn tòa án cho phép Cảnh sát Tư pháp Mỹ đưa Viktor Bout ra khỏi nhà tù sớm nhất vào ngày 2/12 và giữ người đàn ông này hai tuần, trong trường hợp Tổng thống Biden muốn ký sắc lệnh ân xá cho ông ta. Nếu trong khung thời gian trên mà Tổng thống Biden chưa ký lệnh, Bout sẽ bị đưa trở lại nhà tù. Mỹ coi Bout là một tội phạm nguy hiểm, trùm buôn vũ khí được mệnh danh "lái súng tử thần".
Một số dấu hiệu thay đổi bắt đầu xuất hiện trong các tuyên bố công khai. Các quan chức Mỹ thay đổi giọng điệu, không còn phàn nàn về việc Nga từ chối đàm phán thiện chí.
Tuy nhiên, phía Mỹ vẫn chưa hết hoài nghi rằng Nga có thể không tuân thủ thỏa thuận vào phút chót. Phải đến ngày 8/12, khi chiếc máy bay chở Griner hạ cánh xuống sân bay của UAE, các nhà đàm phán mới có thể thở phào nhẹ nhõm. Cuộc trao đổi diễn ra nhanh chóng ngay trên đường băng.
Khoảnh khắc sao bóng rổ Mỹ Brittney Griner được quan chức Nga đưa lên máy bay di chuyển về nước hôm 8/12. Video: FSB.
Trong lúc đó, Cherelle Griner, bạn đời của Griner, đang ở Nhà Trắng. Cô đã được mời đến đây vào sáng 8/12 để dự một cuộc họp với cố vấn an ninh quốc gia Jake Sullivan, nơi cô được cung cấp thông tin cập nhật về tình hình của Griner.
Cherelle Griner cũng có mặt trong Phòng Bầu dục với Tổng thống Biden khi ông được thông báo Brittney Griner đã được trao đổi thành công.
Nữ cầu thủ bóng rổ sau đó lên máy bay để lập tức về Mỹ. Trở về quê hương, cô được đưa tới Phòng Bầu dục trong vòng tay chào đón của Tổng thống và người bạn đời.
Cuộc trao đổi Griner là một chiến thắng rõ ràng cho các nhà đàm phán Mỹ, nhưng đồng thời cũng cho thấy thất bại của họ trong nỗ lực đưa cựu lính thủy đánh bộ Whelan về nước. Ngoại trưởng Blinken thừa nhận ông đã không thể thuyết phục được phía Nga trả tự do cho Whelan.
Từ trái qua, Tổng thống Mỹ Biden, Cherelle Griner, bạn đời của Brittney Griner, Phó Tổng thống Kamala Harris và Ngoại trưởng Antony Blinken tại Phòng Bầu dục hôm 8/12. Ảnh: Nhà Trắng.
Cuộc trao đổi có lẽ cũng không phải dấu hiệu cho thấy một bước đột phá trong mối quan hệ Nga - Mỹ. Điều này đã được thể hiện rõ ở Moskva. Sau khi Griner được trả tự do, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov nhấn mạnh các cuộc đàm phán chỉ đơn thuần là về vấn đề trao đổi tù nhân.
"Mối quan hệ Nga - Mỹ vẫn ở trạng thái đáng buồn", ông nói.
Vũ Hoàng (Theo WSJ)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét